Priča o Sjonu i ovom njegovom roman (barem u faktografskom smislu) može, a možda i mora da otpočne znatno pre prvog pojavljivanja ovog štiva na matičnom mu islandskom tržištu i govornom i kreativnom području; naime, nekada davno Sjon je bio deo benda Sugarcubes, u kome je, a mnogo godina pre nego što će ničim izazvana klicati nezavisnosti Kosova i Metohije, pevala Bjork. Sjon i Bjork će udružiti snage i na pesmi iz fon Trirovog Plesa u tami, a Sjon će dobrim delom svojih zrelih godina baviti i književnošću. Na veliku sreću, a mereno na uzorku ovog Mesečevog kamena, u njegovom slučaju nije slučaj o površnom svaštarenju i davanju oduška taštini – Mesečev kamen je zdrav i prav izdanak nedvojbeno literarno vredne i iskreno proživljene proze.
Mesečev kamen (sa islandskog prevela Ana Stanićević, objavila beogradska Geopoetika) fragmentarni je a ipak hronološki i narativno koherentan roman o zbivanjima i krupnim prevratima u životu gotovo pa šesnaestogodišnjeg mladića/dečaka (kako ga autor većim delom romana označava) po imenu Mauni Stejn (otud i ovo Mesečev kamen – moon stone iz samog naziva romana) tokom dana proglašenja nezavisnosti Islanda i epidemije španske groznice nekih sto godina ranije u odnosu na ovo naše sada. Maunti Stejn je skoro pa nepismeno siroče koje životari u oskudici kraj sestre svoje prababe i koje udarnički guta sve filmove što stižu na repertoar tadašnja dva jedina rejkjavička bioskopa. Maunti Stejn je, uprkos tim svedenim osnovnim životnim okolnostima, živopisan i mesta u fokusu priče vredan lik – pun nadirućih poriva, teskoba ali i kontradiktornosti, on pokušava da pronađe svoje mesto na tom i geografski omeđenom prostoru mlade nacije i države na gotovo kraju (civilizovanog) sveta.
Mesečev kamen se može (za to daje snažne i dovoljno ukorenjene povode) čitati i kao kraća istorija jednog lutanja, ali i kao bildungs roman (roman o odrastanju), temeljno prožet upečatljivim prikazima tadašnjih i tamošnjih privatnih života i kao studija jednog nemirnog karaktera u nastajanju. Tu je i pominjana filmofilija, tu je i crni oblak brojnih smrti usled neadekvatne zdravstvene nege i smrtonosnog pohoda španske groznice, tu je (doduše, u dubini pripovednog kadra) i prikaz društvenih gibanja i preovlađujućih naravi, ali ono što je za ove naše dve stranice najzanimljivije je svakako jasan queer identitet ovog definitivno uspelog kraćeg romana. Naime, Mesečev kamen već na prvoj strani otvara prilično grafički detaljan i postavljen prikaz muško-muškog seksa, a priča se u dobroj meri oslanja i na literarnu potentnost još jednog važnog aspekta Maunti Stejna; Maunti Stejn je mladi i strastveni homoseksualac, koji u tim nežnim i verolomnim mu godinama iz dana u dana u raznim prigodama i kombinacijama spaja svoj jak poriv za seksom i priliku da koliko-toliko (mahom u skladu sa pretpostavljenim platežnim mogućnostima druge strane) zaradi od „tipova“ (a kako oni bivaju označavani čitavim tokom Mesečevog kamena) koje sreće i koje redovno opslužuje. U tom smislu, Mesečev kamen, između ostalog, jeste, kao što je naznačeno na zadnjoj korici ovog srpskog izdanja, i istorija homoseksualnosti u Islandu tokom te epohe, a što ilustruju i stihovi navedeni na početku ovog prikaza, stihovi koje će u zanosu Maunti Stejn prošaputati jednom od svojih brzopoteznih ljubavnika.
Sjon se ne libi eksplicitnih i detaljistički koncipiranih opisa seksa, ali istovremeno uspeva da na široj značejskoj ravni i tu dimenziju ovog svog dela (objavljenog u Islandu 2013. godine) u potpunosti inkorporira i da njome dopuni tu osebujnu i razmahanu sliku čiji je krajnji cilj očito potraga za odrazom vazda fluidne stvarnosti, koja u krajnjem ishodu ipak ponajpre zavisi od ličnih percepcija i moći poimanja. Pojednostavljeno rečeno i sagledavano, Mesečev kamen je delo koje, unutar siline implikacija i mogućih književnih i žanrovskih definicija, i sočan i ubedljiv queer roman i delo u kojem queer idenititet, pa još u kontekstu drastične društvene represije, igra značajnu i dalekosežno važnu ulogu, što ga onda čini neosporno autentničnom i čitalačke pažnje i vremena vrednom stavkom u ovdašnjoj aktuelnoj književnoj ponudi.
Katkad, priznaćemo to i sami, ganjamo i ističemo LGBT motive i teme i na petu decimalu, a Mesečev kamen, uz sve svoje polazne i krajnje književne vrednosti i adute, na tom polju pruža dosta, i to u literarno vrednom i zanimljivom pakovanju, pa još u zbilja specifičnom istorijskom i geografskog okruženju tada mladog a sada samo dalekog nam Islanda.
Piše: Zoran Janković
